Mübadelenin Etkileri ve Günümüz Bursa'sı

Mübadele her şehri olduğu gibi, en önemli duraklarından biri olan Bursa’yı da oldukça derinden etkiledi. Mübadelenin hemen sonrasında, kısa vadede etkilerine bakacak olduğumuzda giden-gelen nüfus arasındaki kültürel, sosyal ve mesleki farklılıkların getiri ve götürülerinden yola çıkmamız gerekecek. Örnek vermek gerekirse, gelen mübadillerin çok büyük bölümü tarım ve hayvancılık ile uğraşırken, Yunanistan’a göç eden Rum ve Ermenilerin ise yine çok büyük bir bölümü esnaftı ve ticaret ile uğraşıyorlardı, yine bir diğer bölümü de işçiydi. En büyük geçim kaynaklarından olan ipekböcekçiliği için kullanılan ağaçların büyük bölümünün yandığı, tarımsal üretim için kısa süreli olarak elverişli şartlarını yitiren Bursa’da buna tam tersi şekilde gelişen bu göçün dolayısıyla kısa vadede şehir ekonomisini de olumsuz etkilediği ve insanların savaş yıkıntısı beraberindeki kötü yaşam koşullarının bir süre daha devam ettiği söylenebilir. Mübadelenin kısa vadedeki bu olumsuz yansımaları, uzun vadede ise farklılıklar gösteriyor. Her ne kadar mübadillerin hepsi Türk vatandaşlığına geçse ve homojen bir yapının tesis edildiği görülse de oluşan kültürel ve sosyal çok çeşitlilik ile ekonomi anlamında bu mübadele Bursa’ya uzun vadede olumlu yansımıştır. Kültürel ve sosyal anlamda, mübadillerin yaşadığı bölgelerde açılan mübadil kahvehanelerinin önemini vurgulamak gerekir. Bir kısmı halen faaliyette olan bu kahvehaneler mübadillerin kültürlerini 4. kuşak mübadillere dek aktarmasına yardımcı olmuş ve Bursa’daki çok çeşitliliğin gelişiminde önemli bir yer edinmiştir. Bu kahvehanelerin neredeyse tamamı bugün kapanmış durumdadır. Ancak Görükle’de bulunan ve ilk mübadillerden birinin ismini taşıyan Rıza Aga Mübadele Kahvesi, 2012 Ağustos’unda Nilüfer Belediyesi’nin katkısıyla restore edilerek yeniden faaliyete geçmiştir.

Kurulan mübadil ve göçmen dernekleri ile bu derneklerin faaliyetleri de şehirdeki kültürel faaliyetlerde ve bu aktarım sürecinde önemli birer aktör konumunda. Bursa’da faaliyet gösteren Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği, Bursa Mübadele Göçmenleri Kültür ve Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği gibi dernekler de mübadele özelinde kurulan yerel dernekler. Ayrıca günümüzde kitlelerin bir sosyalleşme aracı olarak gördükleri ve bir araya gelmek için de kullandıkları Facebook gibi ağlarda da bu konuda birçok grup ve sayfalar mevcut. Bursa ve mübadele özelinde baktığımızda, Facebook’ta kurulan ve 15 Ocak 2014 itibariyle 1369 kişinin takibindeki Bursa Selanik Göçmenleri sayfası bir örnektir. Bu etkileşimlere ek olarak, güncel anlamda, 2014 Mart ayında kurulacağı Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe tarafından duyurulan Bursa Air adlı havayolu şirketinin mübadele kapsamında Bursa’ya göçmen veren Üsküp’e seferler gerçekleştireceğini de belirtmekte fayda var.

Bursa, göç alma özelliğini günümüzde de sürdürüyor. 1987 yılında yapılan nüfus tespitinde, doğum yerlerine göre nüfus dağılımına bakıldığında Bursa’da yaşayanların yalnızca %19’unun Bursa’nın yerlisi olduğu yönünde çıkan sonuç, “Göçmen Kenti Bursa” tamlamasının doğruluğunu ortaya koyuyor. Öte yandan, aynı araştırmanın sonuçlarına göre Bursa’daki nüfusun %34’ünü yurt dışından gelenler, %18’ini Kafkasya kökenliler, %13’ünü Doğu-Güneydoğu’dan göçenler, %9’unu ise Karadeniz göçmenleri oluşturuyor.(1) Ayrıca Türkiye İstatistik Kurumu(TUİK) verilerine göre Bursa, 1975-2000 yılları arasında 275.120 kişilik bir göç ile karşı karşıya kalmıştır.(2) Bu rakam, belirtilen yıllar içerisinde İstanbul ve İzmir’in ardından Bursa’nın en fazla göç alan üçüncü şehir olduğunu gösteriyor.

Tabi günümüzdeki duruma değinirken, bugünkü göçün nedenlerinin önceki göçlerden farklı olduğunu belirtmek gerekiyor. Sanayi şehri Bursa, bugün daha çok bu sanayi varlığı ve iş ihtiyacı sebebiyle ülke içerisinden göç alıyor. Yani bir iç göçten söz ediyoruz. 2023’te nüfusunun 3 milyonun üstüne çıkacağı tahmin edilen şehirdeki göçmen sanayi odalarının özellikle ‘göçmenlik’ kimliği altında buluşanlarının gücü ve üye sayısı, bu göçlerin ve şehirdeki göçmen oranının şehrin ekonomisine yansımasının ne boyutlarda olduğunun da en net göstergesi durumunda. 2011 senesinde Bursa’da kurulan ve açılımı Balkan Rumeli Sanayicileri ve İş Adamları Derneği olan BALKANSİAD’ın 60’ın üzerinde, vizyonunu resmi internet sitesinde “Rumeli kökenli girişimcilerin Türkiye’deki ve Balkanlar’daki sesi olmak ve dünyaya tanıtmak” şeklinde tanımlayan RUMELİSİAD’ın ise 120’nin üzerinde şehir ve ülke ekonomisinde söz sahibi olan firmaların da içerisinde yer aldığı üyesi bulunmaktadır.(3) Bursa tüm bunların yanında, büyük ve hem eğitim, hem de iş imkânları yüksek bir şehir olması nedeniyle dış göç almayı da sürdürüyor. 2000 Genel Nüfus Sayımı verilerine göre hazırlanan İllere Göre Yurtdışından Gelen Göç tablosunda Bursa, 17.948 rakamıyla yine ülkede İstanbul ve İzmir’in ardından üçüncü basamakta.(4)

Kaynak: Gökhan Sezer

"Bir Göçmen Kenti Olarak Bursa ve Bursa'nın Mübadilleri"

(1) Bursa Büyükşehir Belediyesi, Yaşayan Müze Bursa, İstanbul, 2010, s. 113.
(2) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=160 , (e.t. 09.01.2014)
(3) http://rumelisiad.org.tr/icerik/59/vizyon__misyon.html , (e.t. 25.11.2013)
(4) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=166 (e.t. 09.01.2014)

bursaselanikgocmenleri.com