Bursa’da Mübadele

Mübadelenin düzenli gerçekleştirilebilmesi için yapılması gereken çok iş vardı. Bu doğrultuda, Mübadele İmar ve İskân Vekâleti adıyla bir bakanlık oluşturuldu. Bu bakanlık, göçmenlerin yerleştirilebileceği düşünülen alanlar üzerinde çalıştı ve ülke, göçmenlerin yerleştirilmesine yardımcı olması amacıyla plan üstünde 10 farklı bölgeye ayrıldı. Bursa, Beşinci İskân Bölgesi’nin içerisinde kalıyordu ve aynı bölge içerisinde kalan diğer illerde olduğu gibi burada da 5. Mıntıka adıyla bir müdürlük oluşturuldu. Böylelikle 1923’ün sonlarına doğru, Aralık ayında Bursa’ya ilk mübadiller gelmeye başladı.

Yerleştirme aşamasında Rumlardan kalan taşınmaz mallar önemli bir ölçüttü. Ancak Yunan işgalinin son günlerinde ve Yunan ordusunun çekilmesi esnasında ağır bir yıkım ile karşı karşıya kalan, aynı zamanda çoğu yağmalanan bu malların durumu içler acısıydı ve kullanılmaları imkânsızdı. 

Mübadillerin yerleştirilmesi planlanan Yeniköy, Ortaköy, Karamet, Çengiler/Sugören, Ermenigürle, Yenice, Derbent, Gündoğdu, Başköy, İkizce, Çatalağıl, İsmetpaşa ve Subaşı gibi köyler tamamen yanmıştı.19Buraların iyileştirilmesi için çalışmalar başlatıldı ve bu çalışmalar mübadele fiilen başladıktan sonra da devam etti. Bursa’ya göçenlerin çok büyük bölümü, o dönem Yunan hegemonyası altında bulunan Makedonya’dan, geri kalan kısmı ise Girit, Preveze ve Yanyalı’dan gelmiştir. Makedonya’dan gelen mübadillerin büyük kısmı da Drama, Langaza ve Vodina’dan gelmiştir. İmar ve İskân Vekili Recep Peker’in Meclis’e verdiği tabloya göre 1924 Aralık ayına dek Bursa’ya 26.204 göçmen gelmiş iken, bu rakam TÜİK verilerine 1927’de Türkiye çapında 456.720’ya, Bursa’da da 34.543’e kadar çıkmıştır.20 Bursa, bu istatistiğe göre Edirne ve Balıkesir’in ardından en çok mübadilin geldiği üçüncü şehirdir.

Bursa’ya gelen mübadillere ayrıca toplamda 5.315 ev, 719 dükkân, 1844 arsa, 150.221 dönüm toprak, 4.445 dönüm bağ dağıtıldığı görülüyor.

Mübadillerin bir kısmı iskân edildikleri bölgelerde kalırlarken, daha büyük kısmının ise geldikleri bölgelere benzeyen bölgelere veya yaşam standartlarına uyan, mensubu oldukları iş kollarına kapıları açık bölgelere daha sonra kendiliğinden göç ettikleri görülüyor. 2001 yılında kurulan ve Türkiye’deki ilk mübadil vakfı olma özelliğini taşıyan Lozan Mübadilleri Vakfı’na üye olan ilk isimlerden biri olan ve mübadele ile ilgili birçok yazılı eseri bulunan Ali Aksoy’un konuya ilişkin “Ailem mübadele göçmeni. 1923’te gelmişler yurdumuza. Ermenilerden kalan Orhangazi/Yeniköy’ü çok beğenirler. Samanlı Dağları, geride bıraktıkları Kaymakçalan Dağı’na, İznik Gölü ise Osturva Gölü’ne çok benziyormuş. Bu yüzden orayı beğenmiş, oraya yerleşmişler” sözleri bu duruma bir örnektir.

Kaynak: Gökhan Sezer

"Bir Göçmen Kenti Olarak Bursa ve Bursa'nın Mübadilleri"