Selânik Vilâyeti Deyince

Selanik Vilâyetinin 1908’deki mülki yapısını tarihçi Yılmaz Öztuna’da buldum. Kentin yüzölçümü 35.000 km2. Doğu sınırı, Batı Trakya ile Makedonya’yı ayıran Karasu nehri. Batıda, Arnavutluk sınırına yakın Florina. Güneyi Yenişehir(Larissa), Serfiçe ve Kozani ile çevrili. Eskiden Selanik Vilayetine bağlı olan Ustrumca, Tikveş, Doyran ve Gevgili bugün Yugoslav’dan ayrılan Makedonya’ya; Nevrokop, Petriç ve Cumayı Bâlâ ise Bulgaristan’a kaldı. Köprülü kazası evvelce Selanik’e bağlı iken 1908’de ayrıldı.

Vilayet 4 ayrı Sancak’tan oluşuyordu. Genç kuşaklar için belirtelim; Sancak, o tarihte Vilayet ile Kaza (İlçe) arasındaki ayrı bir yönetim birimi.

Selanik Vilayetine bağlı Sancaklar:
1-Selânik (Merkez) Sancağı.
2-Drama Sancağı.
3-Serez Sancağı.
4-Taşoz (Adası) Sancağı.
Bunlara toplam 28 kaza, 53 nâhiye (belde) ve 1 954 köy bağlıydı. Kentin vilayet genelindeki toplam nüfusu 1 milyon 415 bin kişi.

Sancaklara bağlı kazalar şunlar:

Selânik Sancağı:
1-Selanik (merkez kaza),
2-Kesendire,
3-Karaferye,
4-Yenice,
5-Vodina,
6-Langaza,
7- Gevgili,
8-Kılkış,
9-Doyran,
10-Usturumca,
11-Tikveş,
12-Katerin,
13-Aynaroz,
14-Karacaova.

Serez Sancağı:
1-Serez (merkez kaza),
2-Menlik,
3-Zihne,
4-Razlık,
5-Petriç,
6-Demirhisar,
7-Nevrokop,
8-Cuma-i Bâlâ.

Drama Sancağı:
1-Drama (merkez kaza).
2-Kavala,
3-Sarışaban,
4-Pravişte
5-Robçoz.

Taşoz Sancağı:
Taşoz adası. (merkez kaza).

Kimi adlar şu çağrışımları yapıyor bende:

 “Tikveşli Yoğurdu” bize Tikveş’ten mirastı. Evvelce Doğan Vardarlı’ya ait olan bu şirket önce Sabancı Holdinge, sonra Danone firmasına geçti.

Vodina’nın kavunu ve çağlayanları ünlü. “Voda” Bulgarca “su” demek; Vodina, “suyu bol yer” anlamında.

Drama’nın tütünü ve “Debreli Hasan” türküsü meşhur.

Doyran adı, “doyuran”dan türeme. Evliya Çelebi Doyran gölünün balığını överken: “sadece tatlısı yapılmaz” diyor.

Yenice, divan şairleri ile nam salmıştır.

İslâm solcusu Şeyh Bedrettin’i astıkları esnaf çarşısı, mahcup eder hep Serez’i.

Aynaroz’a gelince, Ortodoks manastırları ve Türk tiyatrosundaki “Aynaroz Kadısı” ile ünlü.

Usturumca ne demek? Yamaca kurulu ilçede aşağı mahalle Türkçe konuşuyor; üstü Rumca. Bu “üstü Rumca” olmuş “Usturumca”!

Benzer öykü Karaferye için geçerli: “ Kara Fahriye” lâkaplı hanımın adı, aceleci ağızlarda olur Karaferye!

Langaza deyince aklımıza Mustafa Kemal’in çocukken karga kovaladığı yer geliyor.

Bizler o maziyi “o ka(dar)” unutmuşuz ki, televizyondaki “Elveda Rumeli” dizisinde, Batı Trakya’ya komşu Drama’nın Pürsıçan Nahiyesi, taa Kuzey Makedonya’ya taşınmış; ve ilçe yapılmış. Drama ve Kırcali şivesine benzemesi gereken Pürsıçan şivesi, Gostivar şivesi olup çıkmış!

kaynak: Selanik'ten Bursa'ya, Ali Aksoy Olay Gazetesi-Bursa’da Yaşam Dergisinin Ocak 2008 tarihli sayısında yayımlanmıştır.